Ponekad kažem
Da mi je ko Emir Vaiz nekad
četrnaest godina da govorim
po ulicama
i po dućanima
po džamijama
i tekijama
i sijelima
i skupovima drugim
i po grobljima
Pa petnaeste
neka me protjeraju u Jemen
Okomio bih se
i oborio na sve
na paše i vezire
na muftije i na mule
i na drage uleme
na begove mlade i stare
i na janičare
Na sirotinju
i na polusirotinju
na sve na sve na sve
na jedne što čine zulum
na druge što zulum trpe
Na drveće i na kamenje
na nebo i na zvijezde
Ali eto ne mogu
Bog ne miluje sile i azije
On voli skrušene
pokorne i slabe
Te ću to sve zatvoriti u sebe
i u svoje ćitabe
A onda
preda me stane piramida mermerna
koju smo sagradili
pa od nje
ne vidim smeće oko nje
Muhamed Abdagić (Sjenica, 1916 – Novi Pazar, avgust 1991) bošnjački književnik i revolucionar. Pisao je pjesme, pripovetke, drame, eseje, putopise, memoare, basne, istorijske i savremene romane, a sakupljao je i narodne izreke iz Sandžaka i Bosne. Bio je učesnik Narodnooslobodilačkog rata i zalagao se za kulturno i nacionalno buđenje Bošnjaka u Sandžaku.
Jedno je od šestoro dece sjeničkog imama Abdulaha Abdagića i Nurije Abdagić, rođene Hasanagić.
Posle završene osnovne škole upisao je Veliku medresu „kralja Aleksandra I” u Skoplju, zajedno sa Ćamilom Sijarićem i Rašidom Dedovićem. Velika medresa bila je specifična škola koja se po mnogo čemu razlikovala od svih drugih srednjih škola u Kraljevini Jugoslaviji, kako po svom programu tako i prvenstveno po svojem društveno-političkom uticaju koji je odigrala na širokim prostorima na jugu zemlje. Nastava u ovoj medresi je bila kombinacija klasične gimnazije i duhovne akademije. Muhamed i njegovi školski drugovi rano su došli u dodir sa modernom i posebnom socijalnom literaturom. Još od 1932. organizovali su marksističke kružoke. U ovoj medresi, poznatoj kao Crvena medresa, stasavala je generacija istaknutih i trezvenih bošnjačkih intelektualaca u kojoj su provijavale komunističke ideje, ali i ideje sandžačko-bošnjačkog kulturnog i nacionalnog uzdignuća u budućoj zajedničkoj domovini. Zbog takvih revolucionarnih shvatanja Abdagić, Sijarić i Dedović su 1934. isključeni iz medrese, pa je Abdagić srednju školu završio u Vranju. U to vreme veliki uticaj na njega imao imao je njegov školski drug i zemljak Rifat Burdžović.
Po završetku srednje škole Muhamed Abdagić 1936. upisuje Pravni fakultet u Beogradu. Kako je još kao srednjoškolac bio aktivan, iste godine primljen je u Komunističku partiju (KPJ). Na Univerzitetu je bio politički veoma aktivan, pa je 1939. ušao u najuže rukovodsvo Univerzitetskog komiteta KPJ u Beogradu. Kao mladi intelektualac i beskompromisni zagovornik ideje jugoslovenstva i komunizma, Abdagić je pisao za list Student u kome su objavljivali tekstove mnogi napredni studenti Beogradskog univerziteta. Takođe je, sve do početka Drugog svetskog rata veoma aktivno je radio u rodnoj Sjenici i Sandžaku, po političkoj, kulturnoj i partiskoj liniji. U septembru 1940. bio je jedan od pokretača lista Glas Sandžaka, list sandžačkih studenata. Ovo slobodoumno glasilo izlazilo je u Novom Pazaru, mada je pripremano u Odboru za kulturu Beogradskog univerziteta u kome je Abdagić aktivno učestvovao kao sekretar, preuzevši organizaciju brojnih kulturno-umetničkih manifestacija na području Sandžaka, Kosova i Makedonije. Koliko je bio uvažavan u studentskom pokretu govori činjenica da mu je pripala čast da organizuje Prvi međunarodni kongres studentskih udruženja na kome je imao zapaženo izlaganje, a taj događaj je bio sa velikom pažnjom propraćen u kulturnoj javnosti predratne Jugoslavije.
U međuvremenu Muhamed Abdagić je završio Pravni fakultet (njegove studije prekinuo je rat), na kom je diplomirao 1959. godine. Do 1951. radio je u Sjenici i Novom Pazaru kao imovinsko-pravni referent, a zatim, pošto je diplomirao, kao pravnik u Novom Pazaru do 1965, kada se preselio u Sarajevo. U Sarajevu se zaposlio kao pravnik, ali je 1967. dao otkaz i posvetio se književnom radu. Od 1968 bavio se isključivo književnošću. Bio je član Udruženja književnika Bosne i Hercegovine.
Godine 1991. Muhamed Abdagić je iz Sarajeva došao u Novi Pazar da posjeti sestru i iznenada preminuo, a da nije doživeo potpunu političku rehabilitaciju. Sahranjen je 9. avgusta na novopazarskom groblju Gazilar.
Kao priznati pisac Muhamed Abdagić je uspeo da se probije u kasnijim godinama. Interesovanje književne kritike pobudio je tek u 59. godini života i od tada je prisutan kao uspešan književni stvaralac. Pisao je pesme, pripovetke, drame, eseje, putopise, memoare, basne, istorijske i savremene romane, a sakupljao je i narodne izreke iz Sandžaka i Bosne. Neka svoja dela objavljivao je i pod pseudonimom M. A. Aljinović. Zbog optužbi za saradnju sa okupatorom izdavačke kuće nisu objavljivale njegova dela, pa je prvih šest svojih knjiga štampao o vlastitom trošku, vršeći sam lekture i korekture, kao i distribuciju. Zato su te knjige prošle potpuno nezapaženo, van vidnog polja stručne kritike. Zbog toga je Abdagić dosta dugo ostao malo poznat široj književnoj javnosti, jer se sve doskora na knjige u „sopstvenom izdanju” unapred gledalo sa neodgovarajućom pažnjom. Prvi njegovi radovi bili su posvećeni ulozi velikih žena u istoriji islama, koji su objavljeni na srpskohrvatskom jeziku u indijskom časopisu Islamska svest 1935. godine. Prvu zbirku pesama objavio je tek 1965. godine.
Prva značajnija dela objavio je 1970. i 1971. godine. Bili su to romani Feniks I i Feniks II, sa preko 1200 stranica, koje je posvetio braći poginuloj u narodnooslobodilačkoj borbi. Ovo istorisko i filozofsko delo obrađuje tri istorijska perioda: poslednje godine osmanske vladavine, period između 1918. i 1941. i narodnooslobodilački rat. Dva romana, Zemlja (1975) i Duge studene zime (1981) bila su predmet posebne pažnje književne kritike i skrenula su pažnju na njegova prethodna dela.
Kao pisac drama Abdagić je ostao malo poznat sve do svoje smrti. Njegova drama Ramiza pronađena je 90-ih godina na tavanu Opštinskog komiteta SK Srbije u Sjenici. Sjeničko kulturno-umetničko društvo ju je spremilo za pozorišno izvođenje i ta predstava je doživela veliki uspeh. Prikazana je tada u svim mestima u Sandžaku, a u Sjenici se prikazuje i dalje.[5] Sjenička biblioteka, koja nosi ime Muhameda Abdagića, objavila je 1999. godine ovu dramu, a danas se ovo izdanje može pročitati i onlajn.
Abdagić je pisao i svoje istorisko viđenje o položaja i razvoju Sandžaka, Muslimanima u Bosni i Hercegovini, o bosanskom jeziku, o Bošnjacima ili Bosancima. Veoma opširno je napisao svoje memoare, a među njima i posebna edicija pod naslovom Moji uzori – sećanja o jednom broju svojih saboraca sa Beogradskog univerziteta, među kojima su sećanja na Rifata Burdžovića Tršu, Ivu Lolu Ribara, Juricu Ribara, Mahmuta Bušatliju Buša, Slobodana Principa Selju, Jovana Popovića i druge. Abdagić je o njima pisao onako kako ih je doživljavao u neposrednom radu, intimno, ljudski i veoma humano.
Bibliografija
1965 — Tužni Dabiživ (zbirka pesama)
1966 — Feniks (zbirka pesama)
1967 — Zvučni zid (kratki roman)
1967 — Zamka (tri drame)
1967 — Lutajući brod (zbirka pesama)
1970 — Feniks I (roman)
1971 — Feniks II (roman)
1973 — Trvdi grad (roman)
1975 — Zamka (roman)
1975 — Zemlja (roman)
1981 — Duge studene zime (roman)
1999 — Ramiza (drama, posthumno)
Neobjavljeni romani
Među romanima koji su ostali neobjavljeni treba spomenuti:
Romane posvećene tematici Narodnooslobodilačkog rata (Protiv sudbine, Cvijeće rata, More bez obale),
Romane iz savremenog života (Onaj drugi, Infarkt, Zabranjeni regioni, Pasivno rošenje, Bjekstvo u svemir, Mađije, Život je čekrk, Novi horizonti)
Istorijski roman Duvarine iz poslednjih godina osmanske vladavine
Romane iz savremene društvene stvarnosti (Na vrelima slobode, iz vremena posle ujedinjenja 1918. i Olupine komunizma iz vremena posle Drugog svetskog rata)
Filozofski roman Crna jama
Priznanja i počasti
Roman Zemlja je 1975. godine bio u najužem izboru za prestižnu NIN-ovu nagradu.
Roman Duge studene zime preveden je na ruski jezik. Objavljen je u Sovjetskom Savezu u okviru edicije Savremena Jugoslovenska povijest osamdesetih godina i dobio nagradu ove izdavačke kuće.
Značajno priznanje za svoju poeziju Abdagić je dobio time što je ušao u Antologiju posleratne muslimanske poezije koju je priredio Enes Duraković.
Doajen jugoslovenske savremene književnosti Miroslav Krleža, obraćajući se Muhamedu Abdagiću, u svom pismu od 28. juna 1974. godine piše: „Vi ste uložili svakako ogroman napor u vaše djelo, jer iz iskustva znam da napisati nekoliko stotina stranica jedne knjige nije manji od od gradnje jedne kuće”.
Od 90-ih godina prošlog veka biblioteka u Sjenici nosi ime ovog svog velikog sugrađanina Gradska biblioteka „Muhamed Abdagić”.
Gradska biblioteka u Sjenici od 1998. godine organizuje manifestaciju Književni susreti „Muhamed Abdagić”.
(Mišljenja i stavovi izrečeni u okviru projekta Audio poezija Bošnjaka Crne Gore ne odražavaju nužno i stavove Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava)
